Het platform X (voorheen Twitter) is een uniek voorbeeld van de wisselwerking tussen waarheid en fictie. Elon Musk, de eigenaar van X, positioneert zijn platform als een digitale publieke ruimte waar iedereen wordt uitgenodigd om zelf de media te worden. Tegen zijn 212,5 miljoen volgers (gegevens van januari 2025) zegt hij: “Jullie zijn nu de media.” Maar is dat wel zo? Dit artikel analyseert de complexe relatie tussen waarheid en fictie op X, met het concept van onmiddellijkheid (immediacy) als centraal analysekader.
De dag na de Amerikaanse verkiezingen richtte Elon Musk (2024a) zich tot alle X-gebruikers met de uitspraak: “Jullie zijn nu de media”, die hij op zijn platform X (voorheen Twitter) deelde. De boodschap werd massaal opgepikt: 106,7 miljoen views en meer dan 1,2 miljoen likes (op 15 januari 2025). De terugslag liet echter niet lang op zich wachten. Ondanks de ogenschijnlijk inspirerende uitspraak van Musk kondigde een van de meest vooraanstaande Britse kranten, The Guardian, enkele dagen later aan dat het niet langer berichten zou plaatsen op X via zijn officiële accounts, die ongeveer 27 miljoen volgers hebben. In zijn verklaring beschreef The Guardian X als een giftig mediaplatform waar extreemrechtse complottheorieën en racisme worden verspreid, dat Elon Musk gebruikt om het politieke discours te beïnvloeden (Why the Guardian Is No Longer Posting on X, 2024). Deze beslissing schiep een precedent, waardoor er vragen rezen over de betrouwbaarheid van het platform, en andere mediakanalen soortgelijke maatregelen namen. Recente berichtgeving in Le Monde, getiteld ‘Het dilemma: moet je X verlaten?’, benadrukt de voortdurende discussie nog eens extra (Faure, 2024).
Hoewel de bewering “Jullie zijn nu de media” in eerste instantie aantrekkelijk lijkt, omdat ze enkele libertaire kernideeën oproept, is ze ook zeer verontrustend. In een latere post licht Elon Musk (2024b) zijn standpunt toe: “Journalistiek is dood… Daarom is X de toekomst. Het is burgerjournalistiek, waar je hoort wat de mensen te zeggen hebben, het is door het volk, voor het volk.”
Dit artikel vecht de uitspraak van Musk, “Jullie zijn nu de media”, aan en stelt dat het sociale mediaplatform X de grens tussen waarheid en fictie vervaagt – een fenomeen dat wordt aangestuurd door de algoritmen van het platform, de mogelijkheden ervan en, het belangrijkste, de persoonlijke overtuigingen van Musk, die onder het mom van empowerment desinformatie versterken. Aan de hand van het voorbeeld van de pagina van Elon Musk op X laat het artikel zien hoe het platform een vijandige epistemische omgeving bevordert waarin informatie wordt vertekend.
De machtsstrijd op X
In augustus 2024 meldde een voormalig technologie-redacteur van The Guardian dat Elon Musk bijna 650 berichten had geplaatst, gemiddeld ongeveer 93 per dag (Hern, 2024). Een maand later, in september 2024, analyseerde Stuart Thompson, verslaggever bij de New York Times, vijf dagen lang de activiteiten van Elon Musk op X. Hij onthulde dat bijna een derde van de 171 berichten die de eigenaar van het platform had geplaatst, onjuist, misleidend of zonder context waren (Thompson, 2024). Het is essentieel om te beseffen dat Elon Musk niet alleen een zakenman is, maar ook een influencer. Hij is zelfs officieel de meest gevolgde influencer op X, met 212,5 miljoen volgers (op 15 januari 2025). Musk voldoet niet aan het gangbare beeld van een influencer binnen de bredere influencercultuur: hij maakt geen content om geld te verdienen. Als rijkste persoon ter wereld heeft hij dat niet nodig. Wat Elon Musk wel krijgt, is onbetwistbare invloed op het publieke debat. Toch is zijn rol moeilijk te definiëren: is hij een zakenman die zijn ideeën online deelt? Een politiek activist? Of een politiek commentator?
Sinds de overname van Twitter in 2022 heeft het sociale mediaplatform onder leiding van Musk ingrijpende veranderingen ondergaan. Ooit was het een favoriet platform voor miljoenen gebruikers, maar het werd omgedoopt tot X en er werden nieuwe regels ingevoerd. Allereerst werden de algoritmen van het platform drastisch gewijzigd. Het is opmerkelijk dat X, net als andere sociale mediaplatforms, niet transparant is over de werking van zijn algoritmen en hierover vaag blijft. Verschillende onderzoeken hebben licht geworpen op de algoritmische vooringenomenheid van X. Zo zijn de posts van Elon Musk bijna onvermijdelijk, omdat ze voortdurend door de algoritmen van het platform worden gepusht (Conger et al., 2024). Dit heeft ertoe geleid dat zijn account is gegroeid van 133 miljoen volgers in maart 2023 tot 212,5 miljoen in januari 2025 (een stijging van ongeveer 59,77%). Bovendien bleek uit onderzoek van de Queensland University of Technology dat, naast de versterking van de berichten van Elon Musk, er vanaf juli 2024, toen Donald Trump officieel werd genomineerd als presidentskandidaat, een aanzienlijke toename was van accounts met een republikeinse inslag (Davis, 2024).
In de huidige context van Web 2.0 is het verkrijgen van zichtbaarheid een ‘fel omstreden machtsspel’ (Bucher, 2012, p. 1165). In dit geval heeft het sociale mediaplatform X algoritmische macht en bepaalt het ‘wat wel en niet gezien mag worden, en wie een ander wel en niet kan zien’ (Bucher, 2012, p. 1165). Terwijl sommige accounts zichtbaarheid krijgen, worden andere accounts door algoritmische macht het zwijgen opgelegd, waardoor ze onzichtbaar worden. Dit resulteert niet alleen in de onzichtbaarheid van sommigen, maar ook in het onvermogen van anderen om hen te zien. De algoritmen van X geven zichtbaarheid aan de posts van Elon Musk en extreemrechtse accounts, wat onvermijdelijk leidt tot een machtsongelijkheid op het platform. Het monddood maken van anderen en het zichtbaar maken van meer aansprekende ideeën draagt niet bij aan een betrouwbare epistemische omgeving, maar bevordert juist een vijandige omgeving.
Je kunt stellen dat traditionele mediakanalen, zoals The Guardian of The New York Times, links georiënteerd zijn en dat alle media dus enigszins bevooroordeeld zijn. Dit roept de vraag op: wat is het verschil tussen X die de berichten van Elon Musk en extreemrechtse accounts versterkt en deze mediakanalen die linksgeoriënteerde ideeën versterken? Het antwoord ligt in de inhoud zelf. Terwijl deze traditionele mediakanalen hun lezers trachten te voorzien van accurate informatie of meningen die zijn gebaseerd op de waarheid, wordt X gevormd door de persoonlijke overtuigingen en politieke belangen van Elon Musk, wat resulteert in een geheel andere realiteit die wordt aangestuurd door fictie. De eigenaar van X verspreidt actief valse of misleidende informatie en lijkt daarmee de volgende boodschap aan andere X-gebruikers te sturen: jullie kunnen dit ook doen; het is nu toegestaan omdat jullie de media zijn. Musks populistische houding, waarbij journalistieke instellingen worden afgeschilderd als vijanden van de waarheid en X als het laatste bastion, wordt niet alleen ondersteund door de algoritmen van het platform, maar ook door andere mogelijkheden, zoals blauwe vinkjes. Vroeger waren deze vinkjes uitsluitend voorbehouden aan bekende personen of organisaties, maar nu zijn ze voor iedereen beschikbaar, ook voor accounts die nepnieuws en complottheorieën verspreiden. Deze functie legitimeert deze accounts in de ogen van X-gebruikers en verleent hun valse autoriteit. Bovendien versterkt Musk deze accounts door regelmatig nepnieuws van hen te reposten, waardoor ze nog meer legitimiteit krijgen.
Screenshot van Elon Musks bericht, opnieuw gepost vanaf het geverifieerde X-account. Het nieuws bleek nep te zijn: The Atlantic heeft nooit zo’n artikel gepubliceerd.
Onmiddellijkheid
Onmiddellijkheid, zoals beschreven door Anna Kornbluh (2023), is niet louter een stijl, maar een ontkenning van stijl, die dominant is in het tijdperk van het late kapitalisme, of zoals de wetenschapper het noemt, het te late kapitalisme. Kornbluh (2023) bekritiseert de verschuiving naar deze esthetiek, die wordt gekenmerkt door de afwijzing van bemiddeling. Onmiddellijkheid houdt in dat er geen bemiddelaar is tussen de boodschap en de ontvanger, waarbij directe ervaring voorrang krijgt boven interpretatie.
De opkomst van sociale mediaplatforms zoals Twitter, nu X, sluit aan bij de logica van de onmiddellijkheid. X benadrukt het vertellen in de eerste persoon en verwerpt bemiddeling door derden. Op X kunnen individuen hun ideeën rechtstreeks delen, zonder tussenkomst van traditionele tussenpersonen zoals redacteuren, wat zowel als een positieve als een negatieve ontwikkeling kan worden beschouwd. Deze verschuiving bevordert de vrijheid van meningsuiting en onafhankelijkheid van instellingen, wat als positief kan worden beschouwd. In het laatkapitalisme hoeft een individu bijvoorbeeld niet door een krant in dienst te worden genomen om ideeën te publiceren: waarom zou hij dat doen als hij ze gewoon op X kan plaatsen? Dit is precies de boodschap van Elon Musk: hij stelt dat instellingen niet langer nodig zijn omdat alle X-gebruikers zelf media zijn, waardoor bemiddelaars zoals de ‘vijandige’ New York Times niet langer nodig zijn om informatie te consumeren en te interpreteren.
Deze directe berichten op X zijn echter niet echt onbemiddeld. Het idee van non-bemiddeling op X is een illusie, aangezien berichten wel degelijk worden bemiddeld, zij het niet door traditionele mediakanalen, maar door het platform zelf. X-berichten worden beïnvloed door de mogelijkheden van het platform (sommige inhoud wordt aan miljoenen X-gebruikers getoond, andere wordt onderdrukt), de economische logica van het mediabedrijf (hoe kan het platform geld opleveren) en uiteindelijk de ideologie van Musk.
De grens tussen waarheid en fictie vervaagt
Op het eerste gezicht lijkt “Jullie zijn nu de media” een krachtige uitspraak die vrijheid van meningsuiting en vrijheid van spreken verdedigt. Bij nader inzien blijkt het echter niet meer te zijn dan een pakkende uitdrukking. Het platform X vervaagt de grenzen tussen waarheid en fictie en zaait verwarring tussen beide werelden. Als X-gebruikers de media zijn, betekent dat dan dat alles wat ze zeggen waar is? Elon Musk lijkt dat te suggereren: X-gebruikers, die niet zijn gecorrumpeerd door derde partijen, hebben zogenaamd geen reden om te liegen en brengen dus de waarheid. Volgens Musk onderdrukken traditionele mediabedrijven deze stemmen, terwijl X hun een platform biedt. Het systeem voor inhoudsmoderatie van X is gebaseerd op zogenaamde “community notes”, een mechanisme voor factchecking dat afhankelijk is van de community van het platform, oftewel de gebruikers. In dit geval wordt het nieuws niet geverifieerd door een onafhankelijke derde partij, wat in lijn is met het standpunt van Musk om betrokkenheid van derden af te wijzen. Met andere woorden, Elon Musk lijkt te suggereren dat X alle macht aan het volk geeft – wij zijn de macht, wij zijn de media.
Wat de eigenaar van X echter vergeet te vermelden, is dat zijn platform in feite de X-berichten bemiddelt. De algoritmen van het platform, kapitalistische principes en de ideologie van Musk zelf bepalen welke berichten zichtbaar worden, welke worden onderdrukt en welke accounts autoriteit hebben en welke niet. Musks recente campagne op X ter ondersteuning van Donald Trump en de boost van pro-Republikeinse berichten tonen bijvoorbeeld aan dat X geen neutraal platform is, maar een platform dat wordt gevormd door de ideologie van de eigenaar.
X: @elonmusk
Samenzweringstheorieën, deepfakes, misleidende informatie en nepnieuws zijn de nieuwe realiteit die X omarmt – een wereld waarin de grenzen tussen waarheid en fictie vervagen, waardoor het bijna onmogelijk is om ze van elkaar te onderscheiden.
Slot
Elon Musks provocerende uitspraak, “Jullie zijn nu de media”, doet alsof hij vrijheid van meningsuiting koestert, maar demoniseert tegelijkertijd traditionele mediakanalen, vooral die welke hij niet mag. In dit artikel zijn platform X en de mogelijkheden ervan bekeken vanuit het perspectief van onmiddellijkheid. De eigenaar van X verhult het feit dat het platform zelf een bemiddelaar is tussen de boodschapper en de ontvanger, en de zichtbaarheid en het bereik van content beïnvloedt via zijn algoritmen, economische prikkels en Musks eigen ideologische standpunten. Hoewel X ongefilterde meningsuiting promoot, blijft het platform sterk gemedieerd, waardoor een omgeving ontstaat waarin waarheid en fictie steeds moeilijker van elkaar te onderscheiden zijn. Dit bevordert een vijandige epistemische omgeving, wat kan leiden tot problemen bij de vorming van individuele overtuigingen en kennis.
Het idee van een digitale publieke ruimte is aantrekkelijk, maar het huidige X is niet in staat om deze functie te vervullen. In plaats daarvan vertegenwoordigt het huidige X een alternatieve realiteit van Elon Musk, waar waarheid en fictie samenkomen.
Dit stuk verscheen oorspronkelijk op Diggit Magazine van Tilburg Universiteit.
Literatuur:
Bucher, T. (2012). Want to be on the top? Algorithmic power and the threat of invisibility on Facebook. New Media & Society, 14(7), 1164-1180. https://doi.org/10.1177/1461444812440159
Conger, K., Krolik, A., Nerkar, S., & Freedman, D. (2024, November 3). How Elon Musk’s own account dominates X. The New York Times. https://www.nytimes.com/2024/11/03/technology/elon-musk-x-election.html
Davis, W. (2024, November 17). A study found that X’s algorithm now loves two things: Republicans and Elon Musk. The Verge. https://www.theverge.com/2024/11/17/24298669/musk-trump-endorsement-x-boosting-republican-posts-july-algorithm-change
Faure, V. (2024, December 2). The dilemma: Should you leave X? Le Monde. https://www.lemonde.fr/en/intimacy/article/2024/12/02/the-dilemma-should-you-leave-x_6734835_310.html
Hern, A. (2024, August 17). A week in tweets: Elon Musk doesn’t stop posting but what is he saying? The Guardian. https://www.theguardian.com/technology/article/2024/aug/17/a-week-in-tweets-elon-musk-x
Kornbluh, A. (2023). Writing. In Immediacy or, the style of too late capitalism (pp. 64–112). Verso.
Musk, E. [@elonmusk]. (2024a, November 6). You are the media now [Post]. X. https://x.com/elonmusk/status/1854045379408326909?lang=en
Musk, E. [@elonmusk]. (2024b, November 10). You are the media now. Reposted: [Elon Musk: Something’s wrong with the press. Citizen journalism is the future]. X. https://x.com/elonmusk/status/1855468171043770740
Thompson, S. A. (2024, September 27). 5 days with Elon Musk on X: Deepfakes, falsehoods, and lots of memes. The New York Times. https://www.nytimes.com/2024/09/27/technology/elon-musk-x-posts.html
Why the Guardian is no longer posting on X. (2024, November 13). The Guardian. https://www.theguardian.com/media/2024/nov/13/why-the-guardian-is-no-longer-posting-on-x
