Gaan we naar Mars of blijven we?

De opwarming van de aarde vormt een reële bedreiging voor het voortbestaan van samenlevingen. Door de uitstoot van broeikasgassen stijgt de temperatuur, wat leidt tot smeltende ijskappen, stijgende zeespiegels, verlies van biodiversiteit en toenemende extreme weersomstandigheden. Sommigen, onder wie Elon Musk, zien deze dreiging als reden om te investeren in ‘plan B’: de kolonisatie van Mars.

Gelukkig is er een sterk tegengeluid. In zijn boek Novacene stelt natuurfilosoof James Lovelock (2019) dat de mensheid aan de vooravond staat van een tijdperk waarin technologie, met name kunstmatige intelligentie, niet langer onze vijand is, maar onze partner in het herstellen van de biosfeer. Volgens Lovelock (1979, 2019) is de aarde geen toevallige planeet, maar een zelfregulerend systeem, Gaia, waar leven en omgeving in onderlinge afhankelijkheid opereren. Dit inzicht vormt de basis voor zijn concept van het Novaceen, een nieuw tijdperk waarin de mensheid niet langer een verstorende factor is, maar een bewuste actor in het planetaire evenwicht. In het Novaceen kunnen geavanceerde technologieën, met kunstmatige intelligentie als motor, bijdragen aan het behoud en herstel van de planeet.

Vanuit dit perspectief is het idee van interplanetaire ontsnapping problematisch. Mars is, in tegenstelling tot de aarde, een dode planeet: geen biosfeer, geen water in overvloed, geen atmosferische stabiliteit. Het verlaten van Gaia is volgens Lovelock niet alleen een fysieke, maar ook een morele mislukking. Het impliceert een weigering om de verantwoordelijkheid te dragen voor de schade die we hebben aangericht. Het Novaceen stelt daarentegen voor dat we op aarde blijven, en de aarde beschouwen als een medeschepsel dat we samen met technologie kunnen verzorgen.

Kunstmatige intelligentie staat centraal in beide scenario’s. In de Marsvisie wordt KI vooral gezien als hulpmiddel om onherbergzame omgevingen te verkennen en koloniseren. Maar binnen het Novaceense kader krijgt KI een andere betekenis: als partner in het behoud van de aarde. KI kan ingezet worden voor klimaatmodellering, het voorspellen van rampen, optimalisatie van hernieuwbare energie, duurzaam landbouwbeheer en het opsporen van ecologische kwetsbaarheid. Door data-gedreven besluitvorming te versterken, kan KI beleid en gedragsverandering stimuleren die gericht zijn op emissiereductie en adaptatie.

Het Novaceense alternatief vraagt om verantwoordelijkheid, zorg en solidariteit. Het vereist dat we niet wegkijken, maar ons technologisch vernuft inzetten om het klimaatprobleem bij de wortel aan te pakken. Blijven op aarde betekent niet conservatisme, maar de keuze voor het moeilijkere pad: het pad van herstel, herverdeling en regeneratie. Het idee dat we de aarde kunnen inruilen voor een nieuwe wereld, miskent de unieke waarde en complexiteit van onze planeet. In het licht van Lovelocks Novaceen en de mogelijkheden van kunstmatige intelligentie, blijkt een ander pad mogelijk: niet vluchten, maar blijven. Niet opgeven, maar herstellen. KI biedt krachtige middelen om dit te realiseren,  mits ze worden ingebed in ethisch bewustzijn en maatschappelijke rechtvaardigheid. Mars kan wachten. De aarde kan niet.

Lovelock, J. (2019). Novacene: The Coming Age of Hyperintelligence. Penguin Books.