Procedurele rechtvaardigheid

Hoe moeten we omgaan met de opwarming van de aarde? Heel veel wetenschappelijke inzichten wijzen erop dat we vooral heel snel, echt grondige maatregelen moeten gaan nemen en ons gedrag drastisch moeten gaan aanpassen in een poging om de opwarming tegen te gaan. Toch gebeurt dit niet. Waarom niet?

Een belangrijke reden waarom we als mensheid te aarzelend reageren en te weinig doen aan de gewenste klimaattransitie is erin gelegen dat veel informatie over klimaatverandering abstracte zaken betreft die, met een zekere mate van waarschijnlijkheid, ons pas over enige tijd zullen treffen.

Wij mensen kunnen dit soort abstracte informatie over kansen vaak niet goed duiden. Bovendien hebben we de neiging om in geval van dergelijke onzekerheden de waarheid in ons eigen voordeel af te ronden. Deze neiging zal nog sterker haar kop opsteken wanneer we het idee krijgen dat wat anderen van ons willen, het door ons geprefereerde gedrag in de weg zit.

De mens is een doelgericht wezen, en wanneer onze doelen worden geblokkeerd vinden we dit oprecht onrechtvaardig. En we worden hier kwaad, soms zelfs woedend over. Hierdoor zetten we onze hakken in het zand en verzetten ons tegen maatschappelijke transities.

Dit speelt een rol tijdens de klimaattransitie, onder meer omdat politici en beleidsmakers bang kunnen zijn voor het ontketenen van woedende reacties. Hierdoor zullen zij hun vingers niet willen branden aan dit dossier. En andere politici zullen er juist een slaatje uit proberen te slaan en de woede proberen te kanaliseren tot meer stemmen tijdens verkiezingen.

Let op: veel van de gewenste klimaattransitie kan mensen treffen die het minder goed hebben op deze aarde. Dit is een voorbeeld van duidelijke onrechtvaardigheden die klimaatmaatregelen met zich mee kunnen brengen. Hier moeten we als wereldsamenleving goed aandacht aan besteden.

Oprecht geïnteresseerd zijn in de zorgen die mensen hebben, en echt goed naar ze luisteren zodat je als verantwoordelijke autoriteit weet wat er speelt, is hierbij van cruciaal belang. Waarom? Uit meer dan vijftig jaar onderzoek op dit gebied weten we dat wanneer er op deze wijze eerlijk en rechtvaardig met mensen wordt omgegaan, zij zich betrokken voelen bij hun leefgemeenschap, samenleving en uiteindelijk de wereld.

Deze ‘procedurele rechtvaardigheid’ behelst niet het pamperen van mensen, maar ze serieus nemen wat betreft hun rechten en plichten aan elkaar en de wereld. Dat helpt niet bij alle mensen, maar wel bij veel: veel personen zullen zich op deze wijze coöperatiever gaan opstellen en mee willen werken aan wat eerst moeilijke problematiek en opgelegd gedrag betrof.

Een stabiele kleine meerderheid van de burgerbevolking is gericht op samenwerking. Dit betreft zo’n 60-70% van de Nederlandse samenleving. Er zijn zeker ook mensen die zich afzetten tegen anderen. Dit betreft ongeveer 10% van onze samenleving. En er is een groep van ongeveer 20% die zich individualistisch opstelt en niet per se veel aandacht heeft voor wat er met anderen gebeurt. Als we door procedureel rechtvaardig te handelen deze groep kunnen verleiden om zich aan te sluiten bij de kleine meerderheid van coöperatieve personen dan hebben we een grote groep (80-90%?!) waarmee we succesvol kunnen proberen te handelen tegen klimaatopwarming.

Op deze wijze helpt ons onderzoek naar wat onrechtvaardig én rechtvaardig wordt gevonden om burgers en organisaties met vertrouwen maatschappelijke veranderingen tegemoet te treden, zodat we duurzamer en medemenselijker met elkaar omgaan.