Crisis in gevoeligheid

De huidige ‘opwarming van de aarde’ waar de vraag over spreekt is inderdaad een crisismoment dat de term ‘code rood’ verdient. Als hoogleraar Filosofie van de Geesteswetenschappen (Radboud Universiteit) is mijn antwoord dat we een ecologische transformatie van menselijk gevoel en verbeelding nodig hebben om ons gedrag te veranderen. Met de term ‘ecologische transformatie’ bedoel ik specifiek dat de Westerse moderne mens anders zou moeten leven en omgaan met het milieu, opdat deze zich niet langer als ‘heer en meester’ van de natuur gedraagt, maar als onderdeel ervan, en daarmee een nieuwe relatie aangaat met het milieu op basis van duurzaamheid en ecologische principes.

Vanuit mijn positie op de universiteit betoog ik dat alleen integraal en interdisciplinair wetenschappelijke onderzoek kan helpen deze ecologische transformatie te bewerkstelligen. Specifiek wil ik benadrukken dat de ecologische geesteswetenschappen (de zogenaamde environmental humanities) van cruciaal belang zijn om inzichten toe te voegen aan, en te integreren met, de zogenaamde ‘harde’ natuur- en klimaatwetenschappen. Omdat de crisis zowel ‘natuur’ als ook ‘cultuur’ en ‘gedrag’ betreft, en het sociale draagvlak voor klimaatbeleid momenteel lijkt af te zwakken, is het van groot belang de wetenschappelijke krachten te bundelen en verdiepen en nieuwe impuls te geven aan een klimaatbeleid dat waarlijk aanzet tot ecologische transformatie.

Van groot belang voor het aanzetten van verandering in onze samenleving en in onze gewoontes is te begrijpen hoe mensen zich momenteel verhouden tot de natuur, en, specifiek, hoe mensen zich voelen en wat hun verlangens en emoties zijn ten aanzien van natuur. Door te begrijpen wat de passies en verlangens zijn van de huidige mens, kunnen we namelijk acties in gang zetten. De oude Griekse filosoof Aristoteles verwoordde duizenden jaren geleden al in zijn Nicomachische ethiek, dat ‘het denken ons niet in beweging kan zetten: alleen verlangen kan dat’. En de hedendaagse Franse veldfilosoof Baptiste Morizot stelt in Ways of Being Alive dat onze huidige tijd wordt gekenmerkt door een ‘crisis in gevoeligheid’: ‘een crisis in onze relaties met levende wezens’. Volgens Morizot heeft de moderne Westerse mens, over het algemeen genomen, minder contact en ook minder diep contact met de natuurlijke omgeving eromheen.

Als zowel Aristoteles als Morizot gelijk hebben, dan is de enige manier om onze huidige staat van politieke passiviteit om te zetten in gesynchroniseerde klimaatacties, het combineren van een observerende, natuurwetenschappelijke houding met een getuigende houding vanuit de geesteswetenschappen die aangrijpt op gevoel en verbeelding. Deze getuigende houding kan ons doen inzien hoe bijvoorbeeld moderne kunst ons wereldbeeld kan doen kantelen—bijvoorbeeld door een symfonieorkest dat de klanken van de aarde verbeeldt—wat samen met ons gevoel voor respect voor de aarde nieuwe impuls kan geven aan de beweging tot ecologische transformatie.