Van freeriding naar free-varen?
De gevolgen van de opwarming van het klimaat, bijvoorbeeld in de vorm van extreem weer en geopolitieke spanningen, zullen de komende jaren steeds dwingender onze aandacht opeisen. Dit moet ons echter niet gaan afleiden van onze inspanningen om die opwarming te beperken, d.w.z. het verminderen van CO₂-uitstoot. Nu al dreigt de politieke aandacht zich te verplaatsen van het voorkomen van klimaatverandering (‘mitigatie’) naar het aanpassen aan de gevolgen daarvan (‘adaptatie’). Zo zien we dat de dijken van de Maas in Limburg worden versterkt na de overstromingen in 2021, terwijl het Nederlandse beleid om klimaatverandering te voorkomen juist wordt afgezwakt. En dat terwijl klimaatadaptatie zonder mitigatie is als dweilen met de kraan open.
Adaptatie lijkt ook een heel verleidelijk alternatief voor mitigatie. Niet omdat het goedkoper is, maar omdat adaptatie veel eenvoudiger te organiseren is. Niemand, geen enkel mens of dier, kan worden uitgesloten van de voordelen van mitigatie. Dat klinkt aantrekkelijk, maar juist daardoor hebben mensen de neiging om te willen meeliften, of te parasiteren, op het goede gedrag van anderen: wel de lusten maar niet de lasten. In de economie wordt dit wel freeriding genoemd. Bij klimaatadaptatie speelt dit freeriding probleem veel minder doordat mensen goed kunnen worden uitgesloten van de voordelen ervan. Een dijkverhoging is dus relatief makkelijk te organiseren, juist omdat enkel de inwoners van een bepaald gebied er voordeel van hebben. Sterker nog, een klimaatbestendige megajacht kopen is nog makkelijker te organiseren, mits je het geld hebt, juist omdat niemand anders er iets aan heeft. De lucky few die middels klimaatadaptatie zichzelf (deels) kunnen beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering zijn daardoor minder gemotiveerd of geprikkeld om klimaatverandering te voorkomen. ‘Flikker dus maar lekker op met je beperking van de CO2 uitstoot en je freeriding problemen, ik zit gewoon lekker op mijn klimaatbestendige superjacht te free-varen!’
Misschien wel de enige manier om dit freerider probleem op te lossen, is door volledig en zonder aarzeling in te zetten op markten waar rechten in CO₂-uitstoot worden verhandeld, zoals EU-ETS, in combinatie met importheffingen op producten wiens CO₂-uitstoot niet wordt beprijsd, zoals CBAM van de EU. CO₂-markten zoals EU-ETS zijn eenvoudig uit te breiden naar andere landen, terwijl de importheffingen andere landen een sterke prikkel geven om ook hun CO₂-uitstoot te beprijzen. Zo kan het freerider probleem toch nog overwonnen worden.