Een Tweede Verlichting

In 1669 schreef de Franse wis- en natuurkundige en filosoof Blaise Pascal in zijn Pensées:

‘Al het leed der mensen spruit hieruit voort, dat zij niet rustig in hun kamer kunnen blijven’.

Hij heeft een punt. Mensen vechten oorlogen uit, verplaatsen zich, maken ongelukken, allemaal vanwege bezigheden buitenshuis.

Dat het anders kan, bewees de COVID-pandemie van 2019-2022. Er werd minder gevlogen, minder auto gereden, er waren lockdowns. De economische bedrijvigheid stagneerde. De uitstoot van CO₂-emissies nam in 2020 met 7% af. Oké, nadien bleek dat de emissiedip slechts een klein effect had op klimaatverandering op de lange termijn, maar het punt van Pascal werd gemaakt: collectieve gedragsaanpassing werkt tegen menselijk leed, ook om verdere opwarming van de aarde tegen te gaan.

Het idee is echter nogal irreëel. In mijn leven tot nu toe is de wereldbevolking gegroeid van ongeveer drie miljard naar meer dan acht miljard mensen. Gemiddeld genomen is voor al die mensen de welvaart en het welzijn gestegen, en deze trend zet zich door. Op wereldschaal draait hiervoor een enorm systeem van productie en consumptie, en daar komt heel veel CO₂ bij vrij. Die ecologische voetafdruk moet sterk omlaag, anders zal de versnelde opwarming van de aarde de mensheid de das omdoen. De voortekenen liegen er niet om: meer natuurgeweld, minder leefgebied, meer schaarstegebonden conflicten, minder overlevingskansen.

Omgaan met de opwarming van de aarde, #HoeDan? Aannemen wat het IPCC schrijft, het klimaatbeleid uitvoeren, de energie- en voedseltransitie versnellen, de Donut-economie implementeren, de natuur beschermen, duurzaam gedrag stimuleren – lokaal, nationaal, mondiaal.

Dat is nog steeds nogal irreëel. Of is dit te pessimistisch? Klimaatverandering is niet te stoppen, meerdere kantelpunten zijn gepasseerd; de wereld zoals we die kennen verdwijnt. Kunnen we nog optimistisch zijn? Kunnen we nog hopen dat de crisis eindig is? Toen Pandora’s kruik werd geopend, werden alle rampen, ziekten en zorgen over de aarde verspreid. Hoop bleef achter. In de strijd tegen de grootste crisis ooit, moet die hoop worden bevrijd. Optimisme én hoop, doen én dromen, kunnen samen wellicht voldoende tijd winnen voor het omgaan met de opwarming van de aarde.

Pascal leefde in de tijd van de Verlichting. Na de Eerste Verlichting, de periode van rede en vooruitgang in de 17^e/18^e eeuw, zou een collectieve gedragsaanpassing naar een duurzamere leefstijl de geschiedenis in kunnen gaan als De Tweede Verlichting. Een nieuwe rede en algehele vooruitgang in duurzaam produceren en consumeren als revolutionair maatschappelijk proces van de 21^e eeuw.