Weer één worden met de natuur

“Ja, laten we aan de slag met de klimaatuitdaging, dan kunnen we verdere opwarming van de aarde tegengaan.” Dit is helaas wensdenken; we weten dat we aan de slag moeten, maar stellen het toch steeds weer uit.

Van markteconomie naar echte economie

De huidige beoefening van de economie helpt niet met de klimaatuitdaging. Milieuproblemen worden daar als externaliteiten bestempeld. De theoretische definitie van externaliteiten of extern effecten is: ‘niet-gecompenseerde, door derden geleden schade als gevolg van een economische activiteit’. Dit kan optreden als personen, bedrijven of overheden geen rekening houden met de effecten op de welvaart van deze derden. In gewoon Nederlands: de problemen worden buiten (extern) het systeem geplaatst.

De standaardoplossing is vervolgens een heffing of belasting die overeenkomt met de schade. Het antwoord van de economen op CO2-uitstoot is een stevige CO2-heffing. In de praktijk blijkt het moeilijk zo’n heffing voldoende hoog te laten zijn en alle activiteiten eronder te laten vallen. Het Europese Emission Trading System (ETS) heeft maar betrekking op 45% van de economische activiteiten – luchtvaart en scheepvaart vallen er bijvoorbeeld niet onder. En dan is er nog de internationale afstemming die zeer moeizaam loopt.

In de praktijk hebben beleidsmakers, bedrijven en consumenten dus moeite om hun gedrag aan te passen om CO2 echt te reduceren. Dat is zeer menselijk. Daarbij helpt het niet om klimaat als iets ‘externs’ te zien.

Maak het intern

De echte uitdaging is het ‘intern’ te maken. Met andere woorden dat we de intrinsieke motivatie hebben om ons gedrag aan te passen. Dat betekent dat we klimaat voorop gaan stellen in plaats van economische groei of winst als doel en reductie van emissies als randvoorwaarde. Het doel heeft dan iedere keer de overhand als het moeilijk wordt.

Dat bedoel ik met ‘echte’ economie: de doelen echt definiëren. In dit geval staat reduceren van emissies als doel voorop en komt  groei of winst als tweede doel. En geen fabeltjes van groene groei – eerst geld verdienen (met vervuiling) en vervolgens met dat geld die vervuiling weer wegwerken. Onze CO2-uitstoot moet gewoon omlaag en de economie moet zich daaraan aanpassen met nieuwe bedrijfsmodellen.

Één worden met de natuur

Hoe lukt het ons nu om klimaat voorop te stellen? In de Westerse beschaving hebben we eigenlijk alles, inclusief de natuur, ondergeschikt gemaakt aan de mens. We beschikken vrijelijk over grondstoffen en over lucht, water en grond om onze consumptie te maximaliseren. We bekommeren ons niet om de gevolgen van onze economische activiteiten op de natuur.

Door weer één te worden met de natuur kunnen we die trend omdraaien. Dan ervaren en zien we de waarde van natuur en ga je vanzelf natuurbehoud voorop stellen. Natuur en sociale gelijkheid worden in dat geval belangrijker dan groei en consumptie. Dat is het nieuwe paradigma van brede welvaart – en het vervangt het bestaande neoklassieke paradigma van economische groei.

Mijn droomproject is weer één te worden met de natuur. Als we de leiders in de politiek, bedrijfsleven en de maatschappij deze natuurervaring kunnen laten beleven, kunnen we aan de slag. De vraag wordt dan hoe eenieder vanuit zijn of haar vakgebied kan bijdragen aan klimaatoplossingen. In mijn geval van onderzoek en onderwijs heeft deze her-prioritering van doelen veel inspiratie gebracht. Het is goed te zien dat de nieuwe generatie van studenten hier graag mee aan de slag gaat.