Humor en de klimaatcrisis

Kunnen computers humor genereren of begrijpen? Is zonder directe menselijke tussenkomst, digitaal gegeneerde humor mogelijk? Kan digitale technologie zo geprogrammeerd worden dat ze zonder menselijke tussenkomst niet alleen menselijke intelligentie maar ook menselijke humor kan begrijpen en generen? Het zijn vragen die in de jaren negentig van de vorige eeuw gesteld werden door onderzoekers op het gebied van artificiële intelligentie (AI). In die jaren was het onderzoek op het gebied van AI regel-gestuurd. Dat wil zeggen, zoek een zo goed mogelijke mathematische definitie van een vorm van verbale humor en probeer de regels te ontdekken die nodig zijn om bepaald woordgebruik als zodanig te herkennen. Die regels vormen het te programmeren algoritme om die vorm van humor te begrijpen of te genereren.

Dat onderzoek was verre van succesvol. Bij een door mij georganiseerde workshop over computationele humor in 1996 was het meest succesvolle programma een woordgrappengenerator. Bijvoorbeeld: “What is green and bounces? A Spring Cabbage.” Zo’n algoritme wordt gevoed door kennis van woordbetekenis en het voorkomen van woorden in zinscontexten. Kennis van linguïstische regels dat omgezet kan worden naar regels in een algoritme. Het vervelende was dat ook allerlei ongerijmdheden gegenereerd werden die niet grappig waren.

Later onderzoek leidde tot de conclusie dat om humor algoritmisch te begrijpen en te generen er sprake moet zijn van een volledig begrijpen van de wereld en menselijk denken en gedrag. Een uitdaging die onmogelijk werd gedacht, enkel te realiseren met een ‘super artificiële intelligentie’.

Met het huidige patroon-gebaseerde AI-onderzoek, in tegenstelling tot het regel-gebaseerde onderzoek tijdens de jaren 1965-2000, zien we dat zowel het herkennen en uitleggen van humor als ook het gebruik en de functie van humor door het op patroon-gebaseerde AI beter lijkt te presteren. Wat doet ChatGPT als ik vraag hoe humor kan bijdragen aan het meer bewust worden van de consequenties van de door mensen veroorzaakte klimaatcrisis? In tegenstelling tot wat mogelijk was in de jaren negentig, leidt het vragen om met een paar sleutelwoorden een grap of een woordgrap te maken tot aanvaardbare resultaten. Ook het vragen naar waarom een gefabriceerde grap humoristisch is, wordt goed beantwoord. Het roept vragen op over wat het nut is geweest van vele jaren van regel-gebaseerd wetenschappelijk humoronderzoek.

Hoe iemand te overtuigen van de ernst van een klimaatcrisis en de consequenties op korte en lange termijn? Op dit moment lijkt ChatGPT overtuigd van de ernst. Het komt met suggesties over hoe humor kan helpen om mensen bewust te maken van de crisis. Het suggereert acties op wereld (klimaatakkoorden naleven, stoppen met fossiele subsidies), lokaal en individueel niveau, maatregelen op het gebied van innovatie en technologie, en maatregelen gericht op bewustzijn en educatie. Het suggereert grappen: “Waarom wilde de ijsbeer verhuizen naar de stad? Omdat z’n huis steeds in waarde daalde… het smolt als sneeuw voor de zon!”

Humor, aldus ChatGPT, maakt het probleem bespreekbaar. Het zet mensen aan tot denken en doen op het gebied van klimaatverandering. ChatGPT suggereert een mini-campagne “met humor als motor, gericht op bewustwording en gedragsverandering rond klimaatverandering”, met gebruikmaking van Instagram, podcasts, absurdistische posters, visuals en slogans zoals “De aarde is niet boos. Ze is gewoon een beetje… opgewarmd.” Tot zover ChatGPT.

Antwoord 2:

Ik heb ChatGPT de volgende opdracht gegeven: “Schrijf een essay over hoe humor gebruikt kan worden bij het oplossen van het probleem van de opwarming van de aarde. Ongeveer 400 woorden.”

Hieronder het resultaat. Ik heb er niks aan veranderd. Ik had het zo kunnen opsturen.

ChatGPT:

Humor lijkt op het eerste gezicht misschien een lichtgewicht instrument in de strijd tegen de opwarming van de aarde, een probleem dat doorgaans met urgentie en ernst wordt benaderd. Toch kan humor juist daarom een krachtig middel zijn. Wanneer mensen geconfronteerd worden met sombere toekomstscenario’s, raken ze vaak ontmoedigd of reageren ze defensief. Humor doorbreekt deze blokkades; het opent deuren, verzacht weerstand en maakt complexe thema’s toegankelijker. Daardoor kan het een verrassend effectieve manier zijn om zowel bewustwording te vergroten als gedragsverandering te stimuleren.

Ten eerste maakt humor moeilijke informatie behapbaar. Klimaatverandering is een technisch en soms overweldigend onderwerp, gevuld met cijfers, grafieken en jargon. Cabaretiers, cartoonisten en satirische schrijvers kunnen deze complexiteit terugbrengen tot herkenbare situaties die zowel luchtig als confronterend zijn. Denk bijvoorbeeld aan sketches waarin alledaagse keuzes — zoals het laten branden van lampen of het weggooien van plastic — worden uitvergroot. Door herkenbare absurditeit te tonen, helpt humor mensen zichzelf en hun gedrag te relativeren zonder dat zij zich direct aangevallen voelen.

Daarnaast kan humor sociale normen beïnvloeden. Veel duurzaam gedrag verspreidt zich via sociale druk: wat “normaal” wordt gevonden binnen een groep, wordt sneller overgenomen. Humor kan zulke normen op een subtiele manier verschuiven. Wanneer komieken grappen maken over energieslurpers of overconsumptie, wordt dit gedrag op een luchtige manier belachelijk gemaakt. Tegelijkertijd kunnen ze duurzaam handelen presenteren als iets vanzelfsprekends en sympathieks. Zo ontstaat er een nieuw referentiekader waarin milieubewuste keuzes niet moralistisch of saai, maar juist modern en geestig lijken.

Ook speelt humor een rol bij het verminderen van klimaatmoeheid. Veel mensen haken af omdat het onderwerp constant gepaard gaat met schuldgevoelens en dreigende verhalen. Een humoristische benadering biedt emotionele verlichting: je kunt even lachen, terwijl de boodschap toch blijft hangen. Dit maakt mensen ontvankelijker voor verdere informatie en acties, zoals energiebesparing of politieke betrokkenheid.

Tot slot kan humor verbinden. Klimaatproblemen overstijgen grenzen, culturen en generaties. Lachen is universeel; het creëert een gevoel van gedeelde menselijkheid, juist op een moment dat de wereld meer samenwerking nodig heeft dan ooit. Door samen te lachen om onze tekortkomingen, ontstaat ruimte om samen oplossingen te zoeken.

Kortom, humor vervangt geen beleid, technologie of internationale afspraken. Maar het is wel een waardevolle katalysator: het opent hoofden en harten, ontneemt angst en stimuleert reflectie. In een wereld die snakt naar duurzame verandering kan een lach soms het begin zijn van serieuze vooruitgang.