Een Parlementaire Commissie voor de Toekomst

Het klimaatbeleid is op dit moment niet consistent en te weinig gericht op de lange termijn. De nationale regering lijkt vooral bezig te zijn met de korte termijn problemen van stikstof, woningbouw en netcongestie zonder een visie op de toekomst die het mogelijk maakt om problemen bij de wortel aan te pakken en, liever nog, te voorkomen. De korte termijnfocus draagt eraan bij dat we alles behalve op koers liggen voor wat betreft het behalen van de klimaatdoelen in 2030 en 2050.

Klimaatverandering is juist een typisch lange termijn probleem: een probleem dat zich uitstrekt over een periode langer dan een generatie. Dit gaat gepaard met onzekerheden over de oplossingen en mate en snelheid waarmee klimaateffecten zich aandienen. Het is belangrijk om vaart te maken met de aanpak van klimaatverandering om de opwarming zoveel mogelijk te beperken en de kosten om ons aan te passen, zoals met dijkverzwaring en ruimte voor de rivier, laag te houden. Daarnaast is het van belang om het maatschappelijk draagvlak voor een voortvarende aanpak van klimaatverandering  op peil te houden en op tijd de aanpak van klimaatverandering bij te sturen op basis van nieuwe inzichten. Dit vergt niet minder, maar meer activatie van de democratische dialoog over de lange termijn.

Het parlement vormt het hart van onze representatieve democratie en is zeer goed gepositioneerd om de regering veel kritischer te bevragen op haar visies, beleidsprogramma’s en wetsvoorstellen voor de lange termijn. Maar met 150 parlementsleden en een zeer beperkte fractieondersteuning valt het niet mee om de lange termijn voldoende aandacht te geven. Het aantal Kamerzetels verhogen is zeer wenselijk, maar vergt een lange adem. Op korte termijn is het nodig dat het parlement na installatie opnieuw bepaalt welke Kamercommissies zij in stand wil houden om ruimte te maken voor een nieuwe Tweede Kamercommissie: een Parlementaire Commissie voor de Toekomst.

Een Parlementaire Commissie voor de Toekomst bestaat al in een aantal landen, waaronder sinds 1993 in Finland. In deze toekomstcommissie zitten 17 parlementsleden afkomstig uit bijna alle politieke partijen. De toekomstcommissie functioneert als een soort parlementaire denktank voor de lange termijn. Ze faciliteert een ‘toekomstdialoog’ tussen regering en parlement over het toekomstrapport van de regering. Elke Finse regering is verplicht om een ‘toekomstrapport’ te schrijven. Daarin reflecteert de regering op een thema dat verband houdt met de toekomst, zoals het klimaat, milieu, technologie, werkgelegenheid en demografie. De Finse Commissie voor de Toekomst bereidt de reactie voor op dit rapport. Daarnaast kan ze op verzoek van andere parlementscommissies en op eigen initiatief de lange termijn consequenties van beleidsissues en van nieuwe technologieën in kaart brengen.

Uit onderzoek blijkt dat parlementaire toekomstcommissies op drie manieren bijdragen aan de lange termijngerichtheid van zowel regering en parlement: ze versterken de capaciteit om vooruit te kijken binnen regering en parlement, ze bevorderen de transparantie en verantwoording over politieke toekomstbeelden en ze maken het toekomstdenken dat vaak wordt gedaan door experts meer democratisch en inclusief. De Finse toekomstcommissie heeft bovendien politiek leiders getraind in lange termijn denken en door de jaren heen veel zeer capabele en talentvolle parlementsleden aangetrokken die later doorstroomden naar leiderschapsrollen of het ministerschap.

Deze werkwijze kan uitstekend en in iets aangepaste vorm worden ingezet voor de parlementaire betrokkenheid bij de aanpak van Klimaatverandering. Een toekomstrapport van de regering zou bijvoorbeeld breder kunnen ingaan op de beleidsinzet op het gebied van klimaatneutraliteit en klimaatbestendigheid in het regeerakkoord en de te verwachten effecten hiervan. Naast het voorbereiden van een stevige discussie over het toekomstrapport, zou een Nederlandse Parlementaire Commissie voor de Toekomst de regering ook moeten vragen om een klimaatvisie op te leveren die laat zien hoe een klimaatbestendige en klimaatneutrale samenleving er volgens de regering uit kan komen te zien.

Gedurende de regeerperiode, kan de toekomstcommissie de regering scherp houden op haar inzet op klimaatverandering. Bijvoorbeeld door de lange termijn plannen van de regering over landbouw, energie, industrie en adaptatie tegen het licht houden om te bezien of deze niet tegenstrijdig zijn en voldoende ver vooruit kijken. Ook zou de toekomstcommissie de regering kunnen vragen om een toekomstparagraaf toe te voegen aan wetsvoorstellen, zodat ze de lange termijn consequenties van wetsvoorstellen kan evalueren en deze bijvoorbeeld kan vergelijken met de klimaatvisie en inzichten die worden opgeleverd door het Planbureau voor de Leefomgeving en de Wetenschappelijke Klimaatraad. Aan de hand van de toetsing van wetsvoorstellen, is het aan te bevelen dat de toekomstcommissie een terugkerend jaarlijks gesprek organiseert met het hele parlement en de regering om te reflecteren op de lange termijn implicaties van ingediende wetsvoorstellen tijdens een jaarlijkse ‘Parlementsdag van de Toekomst’.

Middels een Parlementaire Commissie voor de Toekomst vindt het gesprek over de toekomst vaker en beter plaats op de juiste plek: niet alleen in kringen van experts, maar in het hart van de democratie waar het klimaatbeleid wordt gemaakt en besproken.

Geraadpleegde bronnen:

• Boston, J., Bagnall, D., and Barry, A. (2019). Foresight, insight and oversight: Enhancing long-term governance through better parliamentary scrutiny. Wellington: Institute for Governance and Policy Studies, Victoria University Wellington.
• Caney, S. (2016). Political institutions for the future. A fivefold package. In: Institutions for future generations (Gonzalez-Ricoy & Axel Gosseries, Eds). Oxford University Press.
• Chesterley, Nicolas (2025). Future generation government. How to legislate for the long term. McGill Queen’s University Press.
• Hale, T. (2024). Long problems. Climate change and the challenge of governing across time. Princeton University Press
• Koskimaa V, Raunio T. Political Institutions and Long-Term Policymaking: How Parliamentary Future Committees Can Make a Difference. European Journal of Risk Regulation. 2023;14(4):686-696. doi:10.1017/err.2023.85
• Koskimaa, V., & Raunio, T. (2020). Encouraging a longer time horizon: the Committee for the Future in the Finnish Eduskunta. The Journal of legislative studies, 26(2), 159-179. https://www.tandfonline.com/doi/epdf/10.1080/13572334.2020.1738670?needAccess=true
• Rose, M. (2024). Can we represent future generations in myopic democracies? – Analyzing the design, feasibility and viability of institutional guardians of future generations. Policy Studies, 1–21. https://doi.org/10.1080/01442872.2024.2444632
• Smith, G. (2021). Can democracy safeguard the future. Polity Books
• Wetenschappelijke Klimaatraad (2025). Vaart maken met visie. Den Haag: Wetenschappelijke Klimaatraad. https://www.wkr.nl/documenten/2025/07/15/advies-vaart-maken-met-visie