Planetary Health Diet: goed voor mens en planeet 

Bron: EAT-Lancet Commission (2025) Summary Report of the EAT-Lancet Commission. https://eatforum.org/wp-content/uploads/2025/09/EAT-Lancet_Commission_Summary_Report.pdf

Je gaat het pas zien als je het doorhebt. Daar valt weinig tegenin te brengen, zoals geldt voor veel paradoxale Cruijffiaanse uitspraken. In een notendop: het vermogen om een voetbalwedstrijd te kunnen ‘lezen’ vergt veel meer dan een oppervlakkige blik op de bal, de tegenstander en het veld. Het vraagt om een diepere, tactische analyse van dit alles, in samenhang met elkaar, vanuit het begrip dat niets statisch is tijdens een potje voetbal. En dus komt het niet alleen aan op adequaat reageren maar vooral ook anticiperen, wil je de wedstrijd winnen.

Het klinkt misschien wat vergezocht, maar hier ligt een mooie parallel met het systeem- en toekomst denken door wetenschappers zoals Donella Meadows (1972; 2008). Om de grote maatschappelijke uitdagingen van onze tijd aan te pakken moeten we dieper denken en gerichter handelen. Voorbij oppervlakkige ad hoc symptoombestrijding, op zoek naar onderliggende oorzaken van systemische aard. En we moeten niet alleen reageren in het hier en nu, maar ook vooruitblikken op een toekomst die er heel anders uitziet dan het heden.

Deze verandernoodzaak geldt ook voor ons mondiale voedselsysteem, dat na de Tweede Wereldoorlog al een eerdere indrukwekkende transformatie heeft doorgemaakt. De grote opgave destijds: meer voedsel produceren voor een groeiende wereldbevolking. Aangejaagd door de nieuwe technologie, mechanisatie en schaalvergroting van de ‘Groene Revolutie’ heeft de wereldwijde productie van – en handel in – voedsel een flinke groeispurt doorgemaakt. Dit hoogproductieve industriële systeem heeft gezorgd voor een divers, veilig, stabiel en relatief toegankelijk voedselaanbod voor een grote groep mensen, in ons deel van de wereld tenminste. Een prestatie van formaat.

Tegelijkertijd worden we steeds meer geconfronteerd met de schaduwkanten van dit systeem: ongezonde voedingspatronen en bijbehorende (welvaarts)ziekten, biodiversiteitsverlies en bodemuitputting, klimaatverandering, uitbuiting van kwetsbare arbeidsmigranten, een onzekere inkomenspositie van veel boeren, en de grote groep mensen in de wereld die ondanks de overdadige voedselproductie nog steeds dagelijks honger lijden. We hebben deze sociale, ecologische en economische kosten en onrechtvaardigheden lang buiten beschouwing gelaten, alsof ze niet bestonden of ons toch niet zouden raken. Maar ze zijn er wel, en we betalen er in toenemende mate ook de prijs voor (FEAST, 2025; FAO, 2023; VN, 2021). Dit brengt ons bij de grote opgave van onze tijd: gezond en eerlijk eten voor iedereen, binnen de planetaire grenzen van onze aarde (Planetary Boundaries Science, 2025; Rockström et al., 2009).

Deze opgave vraagt om een nieuwe radicale verandering van ons voedselsysteem. Een transformatie die we alleen kunnen realiseren als we nadenken over, en anticiperen op, een alternatieve toekomst. Heel belangrijk hierbij: wat ligt er op ons bord? Hier komt het Planetary Health Diet (EAT-Lancet Commission, 2025; 2019) om de hoek kijken. Dit is een dieet dat is ontwikkeld door een internationaal team van wetenschappers, vanuit de vraag ‘hoe kunnen we 10 miljard mensen voeden op een gezonde en volhoudbare manier?’

Wat houdt dit ‘win-win dieet’ in? Het is een flexitarisch eetpatroon waarin het eten van groenten en fruit, aangevuld met volle granen, noten, zaden en peulvruchten centraal staat. Grotendeels plantaardig dus. Er is nog steeds ruimte voor dierlijke eiwitten uit vlees en zuivel, maar wel in beperkte mate. Het tweeledige voordeel slaat op de dubbele positieve impact: een betere gezondheid voor mensen en minder druk op de natuurlijke hulpbronnen, ecosystemen en fundamentele cycli van onze planeet.

Het Planetary Health Diet is meer dan een richtlijn voor een gezond eetpatroon. Het is een stip op de horizon richting een toekomstig voedselsysteem geënt op gezondheid, duurzaamheid en rechtvaardigheid. Deze stip geeft niet alleen handelingsperspectief aan consumenten om hun eetgedrag aan te passen. Het stimuleert ons ook om na te denken over de toekomstige productie en verdeling van ons voedsel. Want als we anders gaan consumeren dan moeten we ook anders produceren. Dit zijn communicerende vaten. Maar niet overal op de wereld hoeven deze veranderingen in productie en consumptie er hetzelfde uit te zien. Het dieet geeft ruimte voor een flexibele, context-specifieke invulling, gelet op de grote diversiteit in eetculturen, voedingsbehoeften en landbouwsystemen in de wereld.

Juist die diversiteit is een belangrijk uitgangspunt voor een duurzaam, gezond en veerkrachtig voedselsysteem. De wetenschappers van de EAT-Lancet Commissie wijzen op de sterke gelijkenissen die sommige lokale en regionale traditionele diëten laten zien met het Planetary Health Diet. Het mediterrane dieet is daar een mooi Europees voorbeeld van: rijk aan lokale groenten, fruit, volkorenproducten, peulvruchten, noten, zaden en gezonde vetten uit olijfolie en vis.

Dit is een hoopgevend inzicht: ons eten heeft ons altijd verbonden met onze gezondheid en onze natuurlijke en sociale leefomgeving. Het geïndustrialiseerde mondiale voedselsysteem heeft deze verbindingen verstoord, door vooral in te zetten op uniforme voedselproducten van anonieme producenten die ons bereiken via ondoorzichtige ketens. Vanuit korte termijn marktdenken is dit logisch, want winstgevend, maar vanuit lange termijn systeem denken is dit onhoudbaar. Het Planetary Health Diet kan ons helpen om deze verbindingen te herstellen. Op deze manier kunnen we werken aan systeemverandering: van uniformiteit naar diversiteit (IPES Food, 2016).

Om terug te komen bij de oude meester met rugnummer 14: verandering begint met het begrijpen van de situatie. We weten wat er op ons bord hoort te liggen in de nabije toekomst. Dit inzicht maakt systeemverandering niet alleen hoognodig, het is onontkoombaar. Aan de slag!

Literatuurlijst

FAO (2023) The State of Food and Agriculture 2023: Revealing the True Cost of Food to Transform Agrifood Systems. Rome. https://doi.org/10.4060/cc7724en

FEAST (2025) The hidden costs and injustices of industrial food systems. FEAST Policy Chat Webinar 02. Opgehaald via https://feast2030.eu/hidden-costs-and-injustices-of-industrial-food-systems

Hendriks, S. et al. (2021) The True Cost and True Price of Food. A paper from the Scientific Group of the UN Food Systems Summit – draft 1 June 2021. Opgehaald via https://sc-fss2021.org/wp-content/uploads/2021/06/UNFSS_true_cost_of_food.pdf

IPES-Food (2016) From uniformity to diversity: a paradigm shift from industrial agriculture to diversified agroecological systems. International Panel of Experts on Sustainable Food systems. Opgehaald via https://www.ipes-food.org/_img/upload/files/UniformityToDiversity_FULL.pdf

Meadows, D.H., Meadows, D.L., Randers, J., Behrens III, W.W. (1972) The Limits to Growth. A Report for the Club of Rome’s Project on the Predicament of Mankind. New York: Universe Books.

Meadows, D.H. (2008) Thinking In Systems: A Primer. Chelsea Green Publishing.

Planetary Boundaries Science (2025) Planetary Health Check 2025. Potsdam Institute for Climate Impact Research (PIK), Potsdam, Germany. Opgehaald via https://publications.pik-potsdam.de/rest/items/item_32589_5/component/file_33151/content

Rockström, J., Steffen, W., Noone, K. et al. (2009) A safe operating space for humanity. Nature 461, 472–475. https://doi.org/10.1038/461472a

Rockström, J. et al. (2025) The EAT–Lancet Commission on healthy, sustainable, and just food systems. The Lancet, Volume 406, Issue 10512, 1625 – 1700.

Willett, W. et al. (2019) Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. The Lancet, Volume 393, Issue 10170, 447 – 492.