Longitudinale studie naar de invloed van voeding op hersengezondheid

Mijn droom gaat over een mooiere wereld. Mooier voor mensen maar ook mooier voor dieren. Met mooie natuur en soortenrijkdom en vrij van de beestachtige veeteelt en slacht.

Als psychiater houd ik mij bezig met mentale gezondheid. Geen overbodige luxe. Suïcide is onder jongvolwassenen inmiddels doodsoorzaak nummer 1. Ook worden we steeds ouder en dat brein moet ons steeds langer blijven dienen. We zouden dus eigenlijk superzuinig moeten zijn op dat brein. Ongeveer een kwart van de mensen boven 70 lijdt aan een neurodegeneratieve ziekte, en naarmate we ouder worden, stijgt dit percentage. Met leefstijlinterventies kunnen we die kans ras naar beneden brengen.

Als arts zie ik dat we met z’n allen steeds dikker worden. Wanneer ik een journaalbulletin uit de jaren zeventig zie, valt me op hoe slank we toen waren. Inmiddels heeft de helft van de volwassen bevolking overgewicht. Dat is slecht voor gewrichten, voor hart en vaten en ook voor het brein, de zetel van onze geest. Het is ook slecht voor ons zelfvertrouwen, want de mode schrijft nog steeds slank voor en helaas is fat-shaming een vorm van discriminatie die voor velen aanvaardbaar blijft. Het gevolg is een gemankeerd zelfbeeld, schaamte, somberheid en vervolgens troost-eten, boven op het metabole syndroom.

Als bezorgde burger zie ik hoe we met dieren omgaan alsof het zielloze objecten zijn. Op de snelweg rij ik een truck vol varkens in doodsangst voorbij. Dieren die genetisch sterk op ons lijken en veel slimmer zijn dan een hond, worden behandeld als een product. Ik zie hoe het aantal soorten ras afneemt en daarmee de veerkracht van de aarde. Hoe we hunkeren naar natuur en bomen, maar tegelijk alles volbouwen. Hoe de graswoestijnen onze weidevogels uitroeien en de huiskat de zangvogel populaties decimeert. Hoe miljoenen varkens, koeien en kippen jaarlijks worden afgeslacht na een miserabel en kort leven en als geplastificeerde porties in de supermarkt verschijnen, geheel losgezongen van het dier dat het ooit was. Hoe we ons vervolgens volproppen met vlees, het eindproduct van deze massale slachtpartijen. De eiwittransitie, het overstappen van dierlijke naar plantaardige voeding, lijkt zo’n voor de hand liggende oplossing, maar sommigen lijken meer gehecht aan hun biefstukje dan aan hun partner.

Natuurlijk zijn die psychiater, die arts en die bezorgde burger een en dezelfde persoon en zijn mijn zorgen op deze drie verschillende gebieden niet los van elkaar te zien. Het feit dat een gezonde, voornamelijk plantaardige voeding op alle drie terreinen grote problemen kan voorkomen, maakt mij enthousiast. Wanneer mensen niet voor de dieren en de natuur hun biefstuk willen laten staan, dan wellicht wel voor hun eigen gezondheid? Er zijn goede aanwijzingen dat verminderen van de consumptie in het algemeen (minder calorieën) en van vlees en suiker in het bijzonder, de kans op goede breingezondheid op hoge leeftijd verhoogt. Die aanwijzingen komen vooral uit de Blue Zones¹, gebieden op aarde waar mensen met gemak negentig worden en waar Alzheimer, Parkinson, maar ook depressie en suïcide zeldzaam zijn. In die gebieden, zonder uitzondering kuststreken, eet men weinig vlees, weinig geraffineerde suiker en zijn de mensen slank. Er is echter ook een sterke gemeenschapszin en mogelijk zijn mensen er actiever dan in andere gebieden. De link tussen voeding en een lang en gezond leven is dus niet spijkerhard. Er is dan ook behoefte aan harder bewijs.

Mijn droomstudie zal de invloed van voeding op hersengezondheid moeten bewijzen. Dankzij de jubileumsubsidie van de Hersenstichting hebben we in het UMC Groningen de NoGutsNoGlory-studie opgezet: een samenwerking tussen psychiatrie, neurologie, MDL (Maag-Darm-Lever) en microbiologie. We hebben een dieet opgesteld op basis van de literatuur dat de hersengezondheid moet bevorderen². Dit dieet is gebaseerd op de volgende principes:

1. Het is anti-inflammatoir. De darm bevat veel immuuncellen die reageren op voedingscomponenten. Voeding kan dan ook het immuunsysteem activeren dan wel tot rust brengen. Nitin Shivappa³ stelde in 2014 op basis van de invloed op het immuunsysteem de inflammatory index op voor voedingsmiddelen, de mate waarin een voedingsbestanddeel tot immuunactivatie leidt.
2. Goede voeding is niet alleen voor de mens, maar ook voor zijn microbiota. De darmbacteriën hebben een belangrijke rol voor de hersengezondheid, in alle fasen van het leven⁴. Voeding dient dan ook deze microbiota te versterken, door voeding te gebruiken die rijk is aan voedingsvezels en arm aan bactericide. Alcohol is natuurlijk bactericide, maar ook toevoegingen aan kant-en-klaarmaaltijden, zoals conserveermiddelen en anti-klontermiddelen, zijn dat. Ook zijn er aanwijzingen dat landbouwgif via de voeding een negatief effect heeft op de darmmicrobiota.
3. Het is rijk aan essentiële aminozuren, vitamines en antioxidanten. Dit betekent een afwisselend dieet, met twee of meer verschillende groentes per dag. Ook paddenstoelen, vormen een belangrijke bron van aminozuren, vitamine B en D.
4. Vette vis is een onderdeel van dit dieet in verband met de sterke aanwijzingen dat vetzuren van vis de hersenen in goede conditie houden.

In de NoGutsNoGlory-studie krijgen deelnemers met een complexe hersenaandoening, zoals schizofrenie, bipolaire stoornis of de ziekte van Parkinson, drie maanden lang het samengestelde voedingspatroon aangeboden. Ze krijgen kookles, een kookboek en wekelijks worden verse producten thuis afgeleverd. Deze periode wordt afgezet tegen een controleconditie, waarbij mensen hun gebruikelijke voedingspatroon volgen. Uitkomsten zijn effecten op microbiota, op darmgezondheid, immuunactivatie, maar vooral op hersengezondheid, mentaal welzijn en cognitief functioneren. We includeren 100 mensen.

Een prachtig begin, maar slechts een eerste stap. De echte studie, de droomstudie, is een design waarbij mensen jarenlang gezonde voeding gebruiken. Ook de groepsgrootte is een factor 10 hoger. En, u raadt het al: de kosten zullen aanzienlijk zijn.

Zo ziet mijn droomstudie eruit: ik zou een grote groep mensen vanaf de kindertijd tot op hoge leeftijd willen laten volgen. Ik heb nog 17 jaar tot mijn pensioen, dus het begin kan ik maken, maar er zijn wel twee of drie generaties onderzoekers nodig om deze longitudinale studie te voltooien. Door het lot wordt bepaald wie de voedingsinterventie krijgt. Deze groep gaat van kinds af aan gezond eten. Dat betekent dat het hele gezin gezond gaat eten. De voeding zal in basisbestanddelen (gratis) worden aangeboden. Net als in de NoGutsNoGlory-studie zal informatie, kookles en motivatie deel uitmaken van de interventie.

Om te corrigeren voor aspecifieke aspecten van de interventie, zal de controlegroep evenveel positieve aandacht krijgen. Dat zou bijvoorbeeld een muziekinterventie kunnen zijn. Ook verrijkend, ook stimulerend, maar niet effectief op darmmicrobiota en metabolisme.

De looptijd van deze studie is lang, namelijk een heel mensenleven. Maar omdat ze open-label is (voedingsinterventies zijn heel lastig in een dubbelblind design te gieten), kunnen de resultaten op verschillende tijdstippen gemeten en gepubliceerd worden: tijdens de puberteit van de deelnemers, op jongvolwassen leeftijd, op middelbare leeftijd en op oudere leeftijd.

Per leeftijd kunnen andere facetten van mentaal welzijn centraal staan, bijvoorbeeld cognitief functioneren en stressgevoeligheid bij pubers, angst, depressie en suïcidaliteit op jong volwassen leeftijd, burn-out en overgewicht op volwassen leeftijd en cognitief functioneren plus de aan- of afwezigheid van neurodegeneratie op oudere leeftijd. Het eindpunt is de mortaliteit, want ook daarop verwacht ik verschil.

Ik verwacht dat de interventiegroep minder stressgevoelig zal zijn, en daardoor beter resistent tegen burn-out, depressie, suïcidaliteit en angststoornissen. Ik verwacht dat zij veel minder beroertes zullen doormaken en ook veel minder neurodegeneratieve aandoeningen, zoals Alzheimer en Parkinson, zullen ontwikkelen. Kortom, ik verwacht dat de interventiegroep gezonder, gelukkiger en ouder zal worden dan de controlegroep.

Hiermee zouden we het bewijs kunnen leveren dat gezonde voeding, zonder vlees, niet alleen veel dierenleed voorkomt, maar ook de hersengezondheid bevordert. Ik hoop dat we met de gegevens van deze studie mensen kunnen overhalen te kiezen voor voeding die mentale, morele en planetaire gezondheid versterkt. Logische gevolgen, zoals vlees- en suikertax, maar ook stimulering van biologische groente en fruitteelt, zouden mooie bijvangst zijn.

Bronnen:

1. Liu T, Gatto NM, Chen Z, Qiu H, Lee G, Duerksen-Hughes P, Fraser G, Wang C. Vegetarian diets, circulating miRNA expression and healthspan in subjects living in the Blue Zone. Precis Clin Med. 2020 Dec;3(4):245-259. doi: 10.1093/pcmedi/pbaa037.
2. Voed je brein, 2022, uitgegeven door de Hersenstichting in eigen beheer. ISBN 9789090362526
3. Shivappa N, Steck SE, Hurley TG, Hussey JR, Hébert JR. Designing and developing a literature-derived, population-based dietary inflammatory index. Public Health Nutr. 2014 Aug;17(8):1689-96. doi: 10.1017/S1368980013002115.
4. De bacterie en het brein. 2023 Atlas Contact, ISBN: 9789045049137