Geef droogte een plaats in de herinneringscultuur
De toekomst is onzeker. Zeker in tijden van klimaatverandering. Daarom zoeken we, gek genoeg, houvast in het verleden. We gebruiken het verleden dan als inspiratiebron en als ‘memory anchor’, herinneringsanker. Dat geldt ook als het gaat om de opwarming van de aarde. In Nederland zullen we dat onder andere merken door langere periodes van droogte en zelfs watertekorten.
Dat zijn we in Nederland niet gewend. Water verbinden we vooral met de strijd tegen het water – een teveel aan water, om precies te zijn. De Watersnoodramp van 1953 is daarin hét ijkpunt in onze nationale geschiedenis. Dat herinneringsanker gebruiken klimaatactivisten, politici en waterbouwers als waarschuwing. Een ‘nieuw 1953’ moet koste wat het kost voorkomen worden. Dit ijkpunt vormt op die manier ook een inspiratiebron: de ervaring van deze watersnoodramp wordt ingezet om toekomstige rampen te voorkomen.
Maar hoe zit dat met droogtes? Welke herinneringsankers bieden hier houvast? Die vraag is voor Nederlanders minder makkelijk te beantwoorden. Droogtes zitten namelijk niet in onze herinneringscultuur. Ze hebben wel plaatsgevonden, maar we zijn ze simpelweg vergeten. Je kunt er ook minder makkelijk verhalen over vertellen. Ze laten zich namelijk moeilijk afbakenen in tijd – wanneer beginnen en eindigen ze? – en slachtoffers kunnen zich moeilijk tot helden ontpoppen om andere te redden, zoals bij overstromingen. Dat maakt dit type rampen minder memorabel. In Nederland komt daar nog eens een culturele hindernis bij: droogtes passen slecht in ons nationale waterverhaal dat gericht is op de strijd tegen het water.
Ons voorstel is om droogtes toch te herinneren. Dat kan door historisch onderzoek naar dit onderwerp verder te stimuleren in combinatie met aandacht voor het thema in musea en in de geschiedenisles.
Er zijn al historici die dit doen, ook bij onze zuiderburen. De historica Julie Wynant (KU Leuven) adviseerde de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) om Vlamingen te herinneren aan historische droogtes om hen zo bewuster te maken van droogterisico’s. De extreemdroge zomer van 1976 zou de VMM bijvoorbeeld kunnen inzetten als herinneringsanker. In Nederland leidt milieuhistorica Petra van Dam (VU Amsterdam) een groep historici die de gevolgen van drinkwaterschaarsten tussen 1550 en 1850 onderzoekt. Één van de conclusies: mensen hadden verschillende drinkwatervoorzieningen om tekorten op te kunnen vangen. Onze voorouders waren voorbereid.
We moeten deze droogtegeschiedenis weer ophalen en bekend maken. Juist omdat deze inspiratie en houvast kan bieden als het om de toekomst gaat. Wie op zoek gaat, zal ontdekken dat droogtes een integraal onderdeel van de Nederlandse cultuurgeschiedenis vormen. Dan gaat het natuurlijk om die beruchte zomer van 1976, maar ook in het verdere verleden verschenen er al rampliederen en troostgedichten over droogte. Bevraag die geschiedenis en ga op zoek naar verbindingen met het heden en de toekomst.