Ruimte voor klimaatemoties
Het is inmiddels niet meer de vraag of we een kritisch punt zijn gepasseerd wat betreft de opwarming van de aarde maar meer hoe we als mensen leren omgaan met de toenemende en grotendeels onomkeerbare gevolgen die de opwarming van de aarde met zich meebrengt. Opwarming van de aarde veroorzaakt veranderingen in leefgebieden van mensen. Dergelijke veranderingen hebben niet alleen een fysieke impact op mensen (en andere vormen van leven), maar raken mensen ook op een affectief niveau. Verandering gaat gepaard met emoties. De emoties die ervaren worden met betrekking tot klimaatverandering, noemen we klimaatemoties.
In veel Westerse landen bestaat er volgens Panu Pihkala een maatschappelijk zwijgen op het spreken over klimaatemoties. Gevoelens van verdriet, schaamte, boosheid en angst die over klimaatverandering gaan, worden daarbij genegeerd of verkleind. Het is een maatschappelijk taak om manieren te ontwikkelen om klimaatemoties op een constructieve manier aan te pakken (Pihkala 2019, 11-12).
Rituelen hebben van oudsher belangrijke functies in samenlevingen vervuld om met transities om te gaan. Ritueelonderzoek laat zien dat belangrijke levensgebeurtenissen vaak gemarkeerd worden door rituelen. Die rituelen vervullen functies om emoties te kanaliseren: het zijn veilige ruimtes om emoties onder ogen te zien en ze kennen een zekere formele begrenzing qua tijd en ruimte (De Koning 2026).
Het veelvuldig gebruik van begrafenissymboliek onder klimaatactivisten laat naast de urgentie die dat uitdrukt, ook iets zien van de behoefte om eindigheid, rouw en verdriet om ecologische verliezen visueel uit te drukken (Atkinson 2021). Daarnaast is er onder klimaatactivisten een grote interesse in de zogenaamde ‘actieve hoop cirkels’, waarin ze aan hun welzijn werken door in deelcirkels hun klimaatemoties te delen. Het is van belang dat dergelijke ruimten voor het delen van klimaatemoties maatschappelijk een breder draagvlak krijgen. Ik pleit er dan ook voor om in onderwijs en literatuur over klimaatverandering verhalen over verschillende klimaatemoties (met name verlieservaringen) en rituelen op te nemen die helpen om op een constructieve manier om te gaan met ons affectief verhouden tot de onomkeerbare gevolgen van klimaatverandering.
Bibliografie
Atkinson, J. (2021). Mourning Climate Loss Ritual and Collective Grief in the Age of Crisis. CSPA Quarterly, 32, 8–19.
De Koning, D. (2026). Houden alle vogels nesten? Een verkenning van berouwbaarheid in ecologische rouwrituelen in Nederland. In Deborah de Koning & Caroline Vander Stichele (eds.). Geloven in tijden van stijgende zeeën. Tilburg: Tilburg University Press.
Pihkala, P. (2019). Climate Anxiety. MIELI Mental Health Finland. https://mieli.fi/wp-content/uploads/2021/12/mieli_climate_anxiety_30_10_2019.pdf