Hoe de rijke elite van het Westen de planeet en beschaving vernietigt voor winst
Het collectieve Westen heeft het nog steeds goed: het inkomen per hoofd van de bevolking is vier tot vijf keer hoger dan het wereldgemiddelde. Het optimisme is echter grotendeels verdwenen en zowel relatieve als de absolute maatstaven voor economisch welzijn zijn de afgelopen twee decennia gedaald. Verhalen over ineenstorting zijn wijdverspreid en voeden zowel politieke onvrede als samenzweringstheorieën. Hoewel het misschien voorbarig is om een op handen zijnde en catastrofale ineenstorting te verwachten, is het duidelijk dat het Westen met een zich ontvouwende en verergerende crisis te maken heeft. De achteruitgang van haar economische fortuin, wereldwijde status en democratische systemen is geen mysterie; ze zijn een direct gevolg van een diepgeworteld en zichzelf in stand houdend systeem, van een nexus wapens-olie-oligarchen.
Wat is de nexus wapens-olie-oligarchen?
Wapens
Wapens verwijzen naar de Permanente Oorlogseconomie, die gerund wordt ten voordele van een Militair Industrieel Complex. In 2022 bedroegen de totale wereldwijde militaire uitgaven meer dan US$ 2,2 biljoen, en ze stijgen snel: het aantal staatsconflicten zal tegen 2025 naar verwachting het hoogste niveau sinds 1945 bereiken. Vandaag de dag gaat bijna de helft van het vrij besteedbare budget van de federale regering van de VS naar het Ministerie van Defensie, en het land onderhoudt wereldwijd ongeveer 900 militaire bases.
De term ‘permanente oorlogseconomie’ is afkomstig van Walter J. Oakes, die in 1944 stelde dat deze een structureel kenmerk van het Amerikaanse kapitalisme was geworden, als een manier om de economische activiteit en bedrijfswinsten op peil te houden door middel van voortdurende militaire uitgaven. De productie van militaire goederen deed het BBP van de VS gedurende de Tweede Wereldoorlog met 72% stijgen, wat resulteerde in een robuuste wapenindustrie – waartegen Eisenhower in 1961 waarschuwde. Door de Koude Oorlog, de periode tussen 1945 en de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991, kon het militair-industrieel complex floreren en zijn greep op de politieke macht verstevigen, vooral via machtige oligarchische bedrijven.
Aan het einde van de Koude Oorlog werd een vredesdividend verwacht, aangezien de defensie-uitgaven konden worden teruggeschroefd. De economie van de VS kende echter een economische malaise zonder de stimulans van de oorlog. Dit leidde tot een dramatische toename van militaire interventies. Bijna een kwart van alle Amerikaanse militaire interventies ooit vond plaats na 1999 – vaak gebaseerd op de meest zwakke excuses, en in het geval van de invasie van Irak, op regelrechte leugens over massavernietigingswapens.
Tot de militaire projecten van na de Koude Oorlog die het militair-industrieel complex ten goede komen, behoren de oorlog tegen het terrorisme, de militarisering van Afrika, de uitbreiding van de NAVO, de hervorming van het Midden-Oosten, inclusief de genocide in Gaza, de containment van China, de groeiende samenwerking van Silicon Valley met het militair-industrieel complex en uitgebreide economische oorlogvoering: de VS leggen vandaag sancties op aan een derde van alle landen ter wereld. Het conflict in Oekraïne, in combinatie met het verhaal rond de uitbreiding van de NAVO, biedt landen het excuus om hun defensie-uitgaven te verhogen. De EU is de facto een nieuwe melkkoe geworden voor de militaire industrie van de VS.
Olie
Olie verwijst naar de centrale rol van fossiele brandstoffen, voornamelijk steenkool, olie en gas, als motor van de economische groei in het Westen, sinds de ontdekking en het gebruik van steenkool als brandstof voor de industriële revolutie in het 18e-eeuwse Engeland. Vandaag de dag leveren fossiele brandstoffen meer dan 80% van de primaire energie in de wereld. Olie is echter een eindige hulpbron en niet voor alle landen in gelijke mate beschikbaar. Er is een lange geschiedenis van conflicten in verband met olie.
Naarmate er meer olie wordt verbruikt, zullen de kosten ervan stijgen. De gemakkelijkst toegankelijke olie is het eerst gebruikt, zodat er elk jaar meer energie nodig is om dezelfde hoeveelheid olie te winnen, waardoor er netto minder energie beschikbaar is voor andere economische sectoren. Dit fenomeen draagt bij aan een vertraging van de economische groei en een stijging van de kosten van energie, levensonderhoud en zakendoen. Het wakkert conflicten aan, niet alleen direct omdat landen strijden om toegang tot de goedkoopste bronnen, maar ook indirect omdat de verminderde economische groei die gepaard gaat met hogere energieprijzen een extra motivatie vormt om te proberen de economische groei in stand te houden door middel van wapenproductie.
De vraag naar en controle over olie heeft dus rechtstreeks te maken met het Wapens-aspect van de nexus. De voormalige Amerikaanse president Richard Nixon verklaarde in 1973 dat het goed was dat de VS “30 procent van alle energie” gebruikten, omdat dit betekende dat zij “de rijkste en sterkste mensen ter wereld” waren met “de hoogste levensstandaard”, en hij wenste dat dit “altijd zo zou blijven”. Maar dat is nu niet meer zo – China, bijvoorbeeld, gebruikt nu ongeveer 25% van alle energie ter wereld, vergeleken met 15% voor de VS. Het is dan ook geen verrassing dat de inperking van China voor de VS een dwingende noodzaak is geworden. De opkomst van China holt de directe toegang van de VS tot en de betaalbaarheid van olie uit, naast hun militaire voorsprong en de winsten van hun oligarchen in Silicon Valley. Dit komt ook doordat China sneller en goedkoper betere AI en elektrische voertuigen ontwikkelt dan Amerikaanse bedrijven.
Oligarchen
Het derde element van de nexus is de oligarchie. Dit verwijst naar de concentratie van economische en politieke macht in de handen van een klein aantal rijke elites. De VS is de thuisbasis geworden van de meest geavanceerde oligarchie ter wereld. De omvang van hun macht is duizelingwekkend: uit een onderzoek bleek dat elk van de 400 rijkste Amerikanen gemiddeld ongeveer 22.000 keer zoveel politieke macht had als de gemiddelde persoon in de onderste 90 procent, en de top 100 had bijna 60.000 keer zoveel.
Deze elitegroep bestaat uit machtige entiteiten in verschillende sectoren, waaronder wapens en olie; de volgende (niet-volledige) lijst geeft een idee van de oligarchie die vandaag de dag de dominante economische en politieke klasse in het Westen is:
–Big Guns: Meer dan 80% van alle wereldwijd geproduceerde wapens wordt geproduceerd door een dozijn westerse bedrijven, waaronder Lockheed Martin, RTX Corp, Northrop Grumman, Boeing, General Dynamics, BAE Systems, L3Harris Technologies, Leonardo, Airbus, HII, Thales, Leidos, Amentum, Booz Allen Hamilton, Rheinmetall AG, Dassault Aviation, Elbit Systems, Rolls-Royce, Honeywell, Boeing en Naval Group.
–Big Oil: Private olie wordt gedomineerd door slechts zes bedrijven: ExxonMobil, Chevron, Shell, BP, Eni en TotalEnergies. Zeven staatsbedrijven domineren de industrie: Saudi Aramco, Gazprom (Rusland), CNPC (China), NIOC (Iran), PDVSA (Venezuela), Petrobras (Brazilië) en Petronas (Maleisië).
-Voedselbaronnen: De wereldwijde voedselvoorziening wordt gedomineerd door de ABCD-bedrijven, het acroniem voor Archer-Daniels-Midland Company, Bunge, Cargill en Louis Dreyfus. Deze vier bedrijven controleren ongeveer 90% van de wereldwijde graanhandel.
–Big Bankers: Hiertoe behoren o.a. JPMorgan Chase, Wells Fargo, Citibank, evenals drie beleggingsfirma’s – BlackRock, Vanguard en State Street – die meer dan 40% van alle openbare bedrijven in de VS controleren.
-Mediagiganten: Zes bedrijven controleren bijna 90% van de media in de VS en zijn invloedrijk in andere delen van de wereld. Dit zijn Comcast, Disney, Time Warner, Fox, CBS en Viacom.
-Technofeudalisten: Deze verwijzen naar de miljardair-ondernemers die Google, Amazon, Microsoft, Meta en anderen controleren. Hiertoe behoren ook Starlink en Palantir, de laatste omschreven als de “AI-wapenhandelaar van de 21e eeuw”, die profiteert van oorlog en samenwerkingsverbanden aangaat met het militair-industrieel complex.
Eenmaal gevestigd, verovert deze machtige oligarchie politieke macht om verdere economische voordelen veilig te stellen. Door haar economische macht te gebruiken om het beleid en de publieke opinie te vormen, o.a. door de mediagiganten and technofeudalisten, ondermijnt de oligarchie direct en indirect de democratie.
Het grootste probleem waar het Westen vandaag de dag mee te kampen heeft, is de rijke oligarchie die de democratie ondermijnt en conflicten aanwakkert in hun streven naar rijkdom, macht en energie door middel van militaire expansie. Het heeft een diepgaande negatieve invloed op de economische welvaart op lange termijn door investeringen af te leiden van productief gebruik, de ongelijkheid te verdiepen, de democratie uit te hollen, en de klimaatverandering aan te jagen.
De nexus wapens-olie-oligarchen is een zichzelf versterkende vicieuze cirkel waardoor rijke elites het Westen op het pad hebben gezet van grootschalige vernietiging van de planeet en haar mensen voor winst. De oplossing is duidelijk maar niet eenvoudig: de greep van de oligarchen moet worden doorbroken.
Deze tekst is een korte samenvatting van het nieuwe boek van Wim Naudé:
Verkrijgbaar bij alle goede boekhandels of online.
